కొన్ని పుస్తకాలు మనదగ్గర చాలాకాలంగా ఉన్నా సమయం వచ్చినప్పుడు కాని మన దృష్టివాటిమీదకి పోదు. గత కొన్నాళ్ళుగా చెప్పలేని మనోవేదనని అనుభవిస్తున్న నాకు నా అల్మైరాలో చాలాకాలంగా నా చేతులకోసం ఎదురుచూస్తున్న పుస్తకమొకటి కనబడింది. అది ఠె Art Of Living: The Classic Manual on Virtue, Happiness and Effectiveness (హార్పర్ కాలిన్స్, 2005). షారోన్ లెబెల్ అనే రచయిత్రి, సంగీతసాధకురాలూ ఇప్పటి అవసరాలకు తగ్గట్టుగా ఎపిక్టెటస్ కు చేసిన అనువాదం.
ఎపిక్టెటస్ (క్రీ.శ్ 55-135) ప్రసిద్ధ గ్రీకు-రోమన్ స్టోయిక్ తత్త్వవేత్తల్లో ఒకడు. రోమన్ సామ్రాజ్యపు తూర్పు సరిహద్దుల్లో జన్మించి జీవితం అధికభాగం బానిసగా జీవించాడు. ఆ కాలంలోనే ఎవరో యజమాని అతణ్ణి హింసించడంతో అవిటివాడిగా కూడా మారాడు. కొన్నాళ్ళకు బానిసత్వం నుంచి బయటపడ్డాక ఒక తాత్త్వికుడిగా సంచరించాడు క్రీ.శ 94 లో రోమన చక్రవర్తి డొమితియన్ తత్త్వవేత్తల్ని రోం నుంచి బహిష్కరించడంతో, వాయవ్య గ్రీసులోని నికొపొలిస్ అనే పట్టణానికి వెళ్ళి అక్కడే ఒక పాఠశాల నడుపుకుంటూ జీవించాడు. నిరాడంబరంగా చిన్న కుటీరంలో ఒక సాధుసత్తముడిగా జీవిస్తూ చేసిన బోధల్ని అతడి శిష్యుడు అరియన్ అనే యువకుడు గ్రంథస్థం చేసాడు. ఎనిమిది సంపుటాలుగా సంకలనమైన ఆ బోధనల్లో ప్రస్తుతం నాలుగు సంపుటాలు మాత్రమే లభ్యామవుతున్నాయి. వాటిల్లో డిస్చౌర్సెస్, నుంచీ, Enchiridion (Manual) నుంచీ కొన్ని భాగాల్ని షారోన్ అనువదించింది.
ఆ అనువాదాన్ని చదువుతుంటే రెండువేల ఏళ్ళ కిందటి రచన చదువుతున్నట్టు లేదు. ఇప్పటి సామాజిక జీవితంలో ఒత్తిళ్ళని తట్టుకోలేని యువతీయువకులకోసం గొప్ప మనస్తత్వ శాస్త్రజ్ఞుడు రాసిన కరదీపికలాగా ఉంది.
ఎపిక్టెటస్ "Enchiridion (Manual)"భగవద్గీతనీ, దమ్మపదాన్నీ, తిరుక్కురళ్ నీ, తావో తేచింగ్ నీ,సువార్తల్నీ సహజంగానే గుర్తుకుతెస్తుంది. అయితే వాటికన్నా ఎపిక్టెటస్ మరింత ఆచరణాత్మకంగా, మరింత మానవసన్నిహితంగా మాట్లాడుతున్నాడు. అందుకనే ఆ రచన నేటికాలపు ఒక శెల్ఫ్-హెల్ప్ ంఅనూల్ గా కనిపించి నాకు కొత్తబలాన్ని అందించింది.
అందులోంచి కొన్ని వాక్యాలు మీ కోసం:
1
దేన్నైనా గట్టిగా కావాలనుకోవడంగాని, వద్దనుకోవడంగాని, చాలా శక్తివంతమైనవేకాని, అవి కేవలం అలవాట్లు మాత్రమే. ప్రయత్నిస్తే మనమంతకన్నా మంచి అలవాట్లే అలవర్చుకోగలుగుతాం.నీ చేతుల్లో లేని విషయాలపట్ల కలతచెందుతుండే అలవాటుని అదుపుచేసుకోవడం నేర్చుకో.అందుకుబదులు నీ చేతుల్లో ఉండి నీకు మేలుచెయ్యనివాటిని నిగ్రహించడం మొదలుపెట్టు.
2.
నిన్ను బాగా సంతోషపెడుతున్న విషయాలగురించి ఒక్కసారి ఆలోచించు- నువ్వు వాడుతున్న పనిముట్లు, నువ్విష్టపడుతున్న మనుషులు. కాని ఒకటి గుర్తుపెట్టుకో,వాటి గురించి మనమేమనుకుంటున్నామన్నదాంతో సంబంధం లేకుండా వాటికంటూ వాటికొక ప్రత్యేక ధర్మం కూడా ఉంటుంది.ఉదాహరణకి, నువ్వు బాగా ఇష్టపడుతున్న చిన్నచిన్న విషయాలతోటే మొదలుపెట్టు. నీకు బాగా ఇష్టమైన మట్టిపాత్ర. నీకదంటే బాగా ఇష్టం. కాని గుర్తుపెట్టుకో. అది మట్టిపాత్ర. ఏదో ఒక రోజు పగిలిపొయ్యేదే. అట్లాపగిలిపోయినప్పుడు తట్టుకోగలగడం కూడా నేర్చుకో.అట్లాగే నీకు ఇష్టమైన మనుషుల విషయంలో కూడా.
3.
విషయాలు వాటంతటవే మనల్ని బాధపెట్టేవీ కావు, అడ్డగించేవీ కావు.అలాగే మనుషులు కూడా.మనమా విషయాల్నెట్లా చూస్తున్నామన్నది వేరే సంగతి. కాని విషయాలపట్లా, మనుషుల పట్లా మన వైఖరి, మన ప్రతిస్పందనలు-అవే మనని బాధపెట్టేది...మన బాహ్యపరిస్థితులెలా ఉండాలో మనం శాసించలేం. కాని వాటిపట్ల ఎలా ప్రతిస్పందించాలన్నది మాత్రం పూర్తిగా మన చేతుల్లో ఉన్న విషయమే.
4.
మనం నైతికంగా పురోగమిస్తున్నామన్నదానికి స్పష్టమైన ఒక కొండగుర్తు ఇతరుల్ని తప్పుపట్టే గుణం మనలో నెమ్మదిగా తగ్గిపోతుండటమే.ఊరకనే ఎదుటివాళ్ళను వేలెత్తి చూపడం నిరర్థకమని గ్రహించడమే.
5.
ఏదీ మననుంచి దేన్నీ కాజెయ్యలేదు. మనం పోగొట్టుకునేదంటూ ఏదీ లేదు.'నేనిది పోగొట్టుకున్నాను ' అనుకోవడం మానేసి 'నేను ఫలానాదాన్ని ఎక్కణ్ణుంచి తెచ్చుకున్నానో అక్కడే పెట్టేసాను 'అని ఎప్పుడనుకుంటావో అప్పుడే నీ ఆంతరంగిక ప్రశాంతి మొదలవుతుంది.
6.
నీ జీవితం నువ్వొక విందుకు వెళ్ళడంలాంటిది. నువ్వక్కడ చాలా హుందాగా ప్రవర్తించవలసిఉంటుంది.నీ ముందు వంటకాల వడ్డన సాగుతున్నప్పుడు నువ్వు మితంగా హుందాగా వడ్డించుకోవాలి.వడ్డించేవాళ్ళు నీ ముందు ఆగలేదా, నీ పళ్ళెంలో ఏముందో దానిమీదే దృష్టిపెట్టాలి. వడ్డించేవాళ్ళింకా నీ వైపు రాలేదా, ఓపిగ్గా ఎదురుచూడాలి.
7.
నువ్వు అత్యున్నతమైన నువ్వుగా మారడం మీద తప్ప మరిదేని మీదా దృష్టిపెట్టకు. ఎందుకంటే, నువ్వు నువ్వుగా మారడం పూర్తిగా నీ చేతుల్లో ఉన్నదే.
8.
నిన్ను అవమానించడం, బాధపెట్టడం ఎవరివల్లా కాదని గుర్తుపెట్టుకో. ఎవరైనా నిన్ను తిడితే, కొడితే, నువ్వు అవమానానికి గురయ్యావని అనుకుంటే. అది అవమానానికి గురయ్యావని నీకు నువ్వు చెప్పుకోవాలని అనుకోవడం తప్ప మరేమీ కాదు.
9.
ప్రతి దానికీ రెండు హాండిల్సు ఉంటాయి. దాన్ని పట్టుకోవడానికి ఉపయోగించేదొకటి, పట్టుకోడానికి వీలుకానిది మరొకటి. ఉదాహరణకి నీ అన్నదమ్ముడో, అక్కచెల్లెలో నీతో సరిగ్గా ప్రవర్తించలేదనుకో, అప్పుడు నువ్వు బాధపడితే నువ్వా విషయాన్ని పట్టుకోలేని హాండిల్ వైపు పట్టుకోవడానికి చూసినట్టు. అలా కాకుండా, ఆ బాంధవ్యాన్ని పట్టుకోగలిగే హాండిల్ వైపు పట్టుకోవడానికి ప్రయత్నించు. అంటే, మీ మధ్య ఉన్న బాంధవ్యం చిన్నప్పుణ్ణుంచీ, తల్లికడుపునుంచీ మొదలయ్యిందనీ, అది కలకాలం ఉండవలసిందనీ, దాన్నెట్లాగైనా నిలుపుకోవాలనీ ఆలోచించు.
10.
నిజమైన సంతోషం నామవాచకం కాదు, క్రియాపదం.
ఎపిక్టెటస్ (క్రీ.శ్ 55-135) ప్రసిద్ధ గ్రీకు-రోమన్ స్టోయిక్ తత్త్వవేత్తల్లో ఒకడు. రోమన్ సామ్రాజ్యపు తూర్పు సరిహద్దుల్లో జన్మించి జీవితం అధికభాగం బానిసగా జీవించాడు. ఆ కాలంలోనే ఎవరో యజమాని అతణ్ణి హింసించడంతో అవిటివాడిగా కూడా మారాడు. కొన్నాళ్ళకు బానిసత్వం నుంచి బయటపడ్డాక ఒక తాత్త్వికుడిగా సంచరించాడు క్రీ.శ 94 లో రోమన చక్రవర్తి డొమితియన్ తత్త్వవేత్తల్ని రోం నుంచి బహిష్కరించడంతో, వాయవ్య గ్రీసులోని నికొపొలిస్ అనే పట్టణానికి వెళ్ళి అక్కడే ఒక పాఠశాల నడుపుకుంటూ జీవించాడు. నిరాడంబరంగా చిన్న కుటీరంలో ఒక సాధుసత్తముడిగా జీవిస్తూ చేసిన బోధల్ని అతడి శిష్యుడు అరియన్ అనే యువకుడు గ్రంథస్థం చేసాడు. ఎనిమిది సంపుటాలుగా సంకలనమైన ఆ బోధనల్లో ప్రస్తుతం నాలుగు సంపుటాలు మాత్రమే లభ్యామవుతున్నాయి. వాటిల్లో డిస్చౌర్సెస్, నుంచీ, Enchiridion (Manual) నుంచీ కొన్ని భాగాల్ని షారోన్ అనువదించింది.
ఆ అనువాదాన్ని చదువుతుంటే రెండువేల ఏళ్ళ కిందటి రచన చదువుతున్నట్టు లేదు. ఇప్పటి సామాజిక జీవితంలో ఒత్తిళ్ళని తట్టుకోలేని యువతీయువకులకోసం గొప్ప మనస్తత్వ శాస్త్రజ్ఞుడు రాసిన కరదీపికలాగా ఉంది.
ఎపిక్టెటస్ "Enchiridion (Manual)"భగవద్గీతనీ, దమ్మపదాన్నీ, తిరుక్కురళ్ నీ, తావో తేచింగ్ నీ,సువార్తల్నీ సహజంగానే గుర్తుకుతెస్తుంది. అయితే వాటికన్నా ఎపిక్టెటస్ మరింత ఆచరణాత్మకంగా, మరింత మానవసన్నిహితంగా మాట్లాడుతున్నాడు. అందుకనే ఆ రచన నేటికాలపు ఒక శెల్ఫ్-హెల్ప్ ంఅనూల్ గా కనిపించి నాకు కొత్తబలాన్ని అందించింది.
అందులోంచి కొన్ని వాక్యాలు మీ కోసం:
1
దేన్నైనా గట్టిగా కావాలనుకోవడంగాని, వద్దనుకోవడంగాని, చాలా శక్తివంతమైనవేకాని, అవి కేవలం అలవాట్లు మాత్రమే. ప్రయత్నిస్తే మనమంతకన్నా మంచి అలవాట్లే అలవర్చుకోగలుగుతాం.నీ చేతుల్లో లేని విషయాలపట్ల కలతచెందుతుండే అలవాటుని అదుపుచేసుకోవడం నేర్చుకో.అందుకుబదులు నీ చేతుల్లో ఉండి నీకు మేలుచెయ్యనివాటిని నిగ్రహించడం మొదలుపెట్టు.
2.
నిన్ను బాగా సంతోషపెడుతున్న విషయాలగురించి ఒక్కసారి ఆలోచించు- నువ్వు వాడుతున్న పనిముట్లు, నువ్విష్టపడుతున్న మనుషులు. కాని ఒకటి గుర్తుపెట్టుకో,వాటి గురించి మనమేమనుకుంటున్నామన్నదాంతో సంబంధం లేకుండా వాటికంటూ వాటికొక ప్రత్యేక ధర్మం కూడా ఉంటుంది.ఉదాహరణకి, నువ్వు బాగా ఇష్టపడుతున్న చిన్నచిన్న విషయాలతోటే మొదలుపెట్టు. నీకు బాగా ఇష్టమైన మట్టిపాత్ర. నీకదంటే బాగా ఇష్టం. కాని గుర్తుపెట్టుకో. అది మట్టిపాత్ర. ఏదో ఒక రోజు పగిలిపొయ్యేదే. అట్లాపగిలిపోయినప్పుడు తట్టుకోగలగడం కూడా నేర్చుకో.అట్లాగే నీకు ఇష్టమైన మనుషుల విషయంలో కూడా.
3.
విషయాలు వాటంతటవే మనల్ని బాధపెట్టేవీ కావు, అడ్డగించేవీ కావు.అలాగే మనుషులు కూడా.మనమా విషయాల్నెట్లా చూస్తున్నామన్నది వేరే సంగతి. కాని విషయాలపట్లా, మనుషుల పట్లా మన వైఖరి, మన ప్రతిస్పందనలు-అవే మనని బాధపెట్టేది...మన బాహ్యపరిస్థితులెలా ఉండాలో మనం శాసించలేం. కాని వాటిపట్ల ఎలా ప్రతిస్పందించాలన్నది మాత్రం పూర్తిగా మన చేతుల్లో ఉన్న విషయమే.
4.
మనం నైతికంగా పురోగమిస్తున్నామన్నదానికి స్పష్టమైన ఒక కొండగుర్తు ఇతరుల్ని తప్పుపట్టే గుణం మనలో నెమ్మదిగా తగ్గిపోతుండటమే.ఊరకనే ఎదుటివాళ్ళను వేలెత్తి చూపడం నిరర్థకమని గ్రహించడమే.
5.
ఏదీ మననుంచి దేన్నీ కాజెయ్యలేదు. మనం పోగొట్టుకునేదంటూ ఏదీ లేదు.'నేనిది పోగొట్టుకున్నాను ' అనుకోవడం మానేసి 'నేను ఫలానాదాన్ని ఎక్కణ్ణుంచి తెచ్చుకున్నానో అక్కడే పెట్టేసాను 'అని ఎప్పుడనుకుంటావో అప్పుడే నీ ఆంతరంగిక ప్రశాంతి మొదలవుతుంది.
6.
నీ జీవితం నువ్వొక విందుకు వెళ్ళడంలాంటిది. నువ్వక్కడ చాలా హుందాగా ప్రవర్తించవలసిఉంటుంది.నీ ముందు వంటకాల వడ్డన సాగుతున్నప్పుడు నువ్వు మితంగా హుందాగా వడ్డించుకోవాలి.వడ్డించేవాళ్ళు నీ ముందు ఆగలేదా, నీ పళ్ళెంలో ఏముందో దానిమీదే దృష్టిపెట్టాలి. వడ్డించేవాళ్ళింకా నీ వైపు రాలేదా, ఓపిగ్గా ఎదురుచూడాలి.
7.
నువ్వు అత్యున్నతమైన నువ్వుగా మారడం మీద తప్ప మరిదేని మీదా దృష్టిపెట్టకు. ఎందుకంటే, నువ్వు నువ్వుగా మారడం పూర్తిగా నీ చేతుల్లో ఉన్నదే.
8.
నిన్ను అవమానించడం, బాధపెట్టడం ఎవరివల్లా కాదని గుర్తుపెట్టుకో. ఎవరైనా నిన్ను తిడితే, కొడితే, నువ్వు అవమానానికి గురయ్యావని అనుకుంటే. అది అవమానానికి గురయ్యావని నీకు నువ్వు చెప్పుకోవాలని అనుకోవడం తప్ప మరేమీ కాదు.
9.
ప్రతి దానికీ రెండు హాండిల్సు ఉంటాయి. దాన్ని పట్టుకోవడానికి ఉపయోగించేదొకటి, పట్టుకోడానికి వీలుకానిది మరొకటి. ఉదాహరణకి నీ అన్నదమ్ముడో, అక్కచెల్లెలో నీతో సరిగ్గా ప్రవర్తించలేదనుకో, అప్పుడు నువ్వు బాధపడితే నువ్వా విషయాన్ని పట్టుకోలేని హాండిల్ వైపు పట్టుకోవడానికి చూసినట్టు. అలా కాకుండా, ఆ బాంధవ్యాన్ని పట్టుకోగలిగే హాండిల్ వైపు పట్టుకోవడానికి ప్రయత్నించు. అంటే, మీ మధ్య ఉన్న బాంధవ్యం చిన్నప్పుణ్ణుంచీ, తల్లికడుపునుంచీ మొదలయ్యిందనీ, అది కలకాలం ఉండవలసిందనీ, దాన్నెట్లాగైనా నిలుపుకోవాలనీ ఆలోచించు.
10.
నిజమైన సంతోషం నామవాచకం కాదు, క్రియాపదం.
